Zaporozhya, 21 prill – Sulmet ndaj termocentralit më të madh bërthamor të Europës në Ukrainën juglindore vazhdojnë të shqetësojnë të gjithë Evropën. Bëhet fjalë për termocentralin bërthamor të Zaporozhye.
E kapur nga Moska menjëherë pas pushtimit të Ukrainës në vitin 2022, uzina është shpesh në përplasje, duke u bërë një burim i vazhdueshëm shqetësimi për vëzhguesit ndërkombëtarë. Disa madje paralajmërojnë për një fatkeqësi bërthamore të ngjashme me Çernobilin.
Në incidentin e fundit shqetësues në prill, një dron goditi fabrikën, ku të dyja palët fajësuan njëra-tjetrën.
“Sulmi me dron kamikaze në Zaporozhye ishte një “akt çmendurie”, tha ish-kryeinspektori bërthamor i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), Robert E. Kelly për Euronews.
Ai shton se nuk ka “në të vërtetë asnjë mundësi për sulme të tilla” që të shkaktojnë shpërthimin e uzinës.
IAEA konfirmoi se nuk kishte vërejtur ndonjë dëmtim strukturor që nga incidenti i fundit, më 7 prill, megjithëse e dënoi ashpër sulmin.
“Disa sulme të mëparshme në Zaporozhye rezultuan në ndërprerje të energjisë. Teknikisht, kjo është shumë e rrezikshme. Pa energji elektrike, reaktorët bërthamorë nuk mund të ftohen, të mbinxehen dhe mund të shpërthejnë – ashtu si Çernobili. Por shanset që kjo të ndodhë sot janë “në thelb zero. “Reaktori i Çernobilit papritmas u mbush me gjithë atë ujë në të, i cili u kthye në avull në një pjesë të sekondës dhe thjesht e shpërtheu ndërtesën copë-copë”, thotë Kelly.
Ai shton se reaktorët që po ndërtohen sot janë ndërtuar sipas parimeve krejtësisht të ndryshme.
“Reaktorët e Çernobilit përfshijnë tonelata grafit të djegshëm për të kontrolluar reaksionin bërthamor, ndërsa reaktori i ujit nën presion të Zaporozhye (PWR) jo. Ata nuk kanë një problem të tillë me ndezshmërinë, gjë që është një avantazh i madh që uji nuk digjet”, shpjegoi Kelly.
Ai vëren se reaktori i Çernobilit ishte në një ndërtesë të zakonshme industriale që u shkatërrua nga një shpërthim avulli dhe një zjarr i madh.
“Një PWR (me përjashtim të disa reaktorëve më të vjetër rusë) është ndërtuar gjithmonë në një kube masive prej betoni dhe çeliku të krijuar për të mbajtur avullin pas shpërthimit dhe për të ngadalësuar çdo rrjedhje të izotopeve radioaktive në mjedis. Një numër faktorësh duket se reduktojnë më tej rrezikun në krahasim me vitin 1986. Gjatë ndërprerjeve të mëparshme të energjisë në Zaporizhia, furnizimet me energji elektrike u devijuan nga burime të tjera, si termocentrali aty pranë me qymyr në Zaporizhia – termocentrali më i madh në Ukrainë – dhe nga gjeneratorët me naftë me një shans për një ndërprerje të rrezikshme.
Çdo reaktor në Zaporozhye është aktualisht në modalitetin e mbylljes, ndryshe nga Çernobili, i cili ishte plotësisht funksional. Edhe pse Moska mori kontrollin e uzinës, personeli i uzinës kryesisht qëndroi në vend, duke zvogëluar rrezikun e keqpërdorimit.
“Qytetarët ukrainas që u detyruan nga rusët të qëndrojnë në Zaporozhye dhe të drejtojnë këtë fabrikë për dy vjet duhet të trajtohen si heronj dhe IAEA mund të luajë një rol në këtë. Ka një tendencë për t’i trajtuar ata si bashkëpunëtorë të pushtuesve. Mendoj se duhet të marrin një medalje sepse i shërbyen vendit në një situatë të vështirë, kaluan ferr”, shton Kelly.
A është Europa gati?
Përgjigja e shkurtër, duket se është po.
Më shumë se 150 reaktorë janë aktualisht duke operuar në 27 shtete anëtare të BE-së. Çdo vend ka një agjenci të gatishmërisë bërthamore, edhe ato pa reaktorë.
“Koordinimi është rritur shumë që nga fatkeqësia e Fukushimës në 2011,” tha për Euronews Jan Johansson, një specialist urgjence në Agjencinë Suedeze të Sigurisë së Rrezatimit.
Udhëzimet për sigurinë bërthamore zakonisht vendosen në nivel ndërkombëtar nga IAEA. Në Evropë, organizata që koordinon procedurat e sigurisë në vende të ndryshme është HERCA, ndërsa EMSREG është organi i BE-së që siguron zbatimin e tyre në vende të veçanta.
“HERCA ka qenë mjaft aktive përsa i përket Ukrainës, në përpjekje për të rënë dakord dhe diskutuar se çfarë duhet bërë nëse ka një aksident bërthamor në Ukrainë”, thotë Johansson.
Kur u pyet se si duket një plan reagimi ndaj incidentit bërthamor, Johansson vëren se përgatitja është pjesa më e rëndësishme.
“Çfarëdo që të ndodhë, edhe deri në një shkrirje të thellë, do të duhet pak kohë para se të ndodhë. “Nëse diçka shkon keq, ne përgjithësisht do të dimë për të përpara rrjedhjes aktuale të rrezatimit,” thotë ai.
Në skenarin më të keq të mundshëm – një shpërthim me lëshimin e rrezatimit – një zonë brenda një rrezeje prej pesë kilometrash rreth incidentit (zona e kujdesit) do të evakuohet. Kur zbulohet një rrezik, e gjithë popullata brenda një rrezeje prej 25 kilometrash – Zona e Planifikimit të Veprimit për Mbrojtjen Emergjente – alarmohet nga alarmet, sirenat dhe një mesazh SMS.
Alarmet bien në rrugë dhe shtëpi. Çdo shtëpi pranë një centrali bërthamor, të paktën në Suedi, është e pajisur me një radio marrës që aktivizohet në rast emergjence.
“Një shtëpi normale duhet të jetë mirë, edhe në rast të një lëshimi të madh të rrezatimit radioaktiv”, thotë Johansson, dhe e njëjta gjë vlen edhe për shkollat.
Të gjithë qytetarët kanë edhe një tabletë jodi që bllokon përthithjen e rrezatimit dhe në këtë mënyrë parandalon rrezikun e kancerit të tiroides. Çdo familje i merr ato çdo pesë vjet. Dhe nëse është e nevojshme të gëlltitet pilula varet nga shkalla e rrjedhjes së rrezatimit.
Kur njerëzit strehohen, është e nevojshme të ndizni televizionin ose radion ose të ndiqni njoftimet e autoriteteve në rrjetet sociale. Në Suedi, mediat lokale janë gjithashtu të trajnuara për të shpërndarë këtë lloj mësimi.
“Hapat e ardhshëm varen nga sasia e materialit radioaktiv të rrjedhur, si dhe nga faktorët meteorologjikë. Ne praktikojmë disa herë gjatë gjithë vitit. Ne besojmë se kemi një sistem mjaft efikas dhe autoritetet e dinë se çfarë të bëjnë”, përfundoi Johansson.
